1. Trang chủ / 
  2. Cẩm nang sức khỏe /

Ốm nghén là gì? Khi bị nghén nặng phải làm sao? - BS Hồng tư vấn

Cập nhật:

23/12/2025 5:26 PM

Tác giả:

Bác sĩ CKI Nguyễn Thị Phương Hồng

Bài viết này được Kiểm duyệt và Tham vấn Chuyên môn bởi: Bác sĩ Chuyên khoa I Nguyễn Thị Phương Hồng

⭐ Bác sĩ Chuyên khoa I Nguyễn Thị Phương Hồng

Bác sĩ Chuyên khoa I Nguyễn Thị Phương Hồng là một trong những chuyên gia Sản Phụ khoa có hơn 30 năm kinh nghiệm, từng công tác tại Cục Quân Y - Bộ Quốc Phòng, chuyên sâu về Kế hoạch hóa gia đình (KHHGĐ).

Tóm tắt Kinh nghiệm Chuyên môn Nổi bật:

  • Học vấn & Bằng cấp: Hoàn thành Chuyên khoa I Sản Phụ khoa. Được cấp Chứng chỉ Hành nghề bởi Bộ Quốc phòng.
  • Kinh nghiệm: Nguyên Bác sĩ Chuyên ngành KHHGĐ tại Cục Quân Y - Bộ Quốc Phòng. Có nhiều năm kinh nghiệm công tác tại các cơ sở y tế quân đội.
  • Chuyên môn sâu: Chuyên điều trị các bệnh lý viêm nhiễm phụ khoa, rối loạn kinh nguyệt và tư vấn Kế hoạch hóa gia đình an toàn.
  • Hiện tại: Là Bác sĩ Sản Phụ khoa chủ chốt tại Phòng khám Đa khoa Thái Hà.

Ốm nghén được ví như 'cơn ác mộng ngọt ngào' của mẹ bầu trong 3 tháng đầu. Cảm giác buồn nôn, mệt mỏi triền miên khiến mẹ không ăn uống được gì, lo lắng con thiếu chất.

Vậy thực chất ốm nghén là gì và làm thế nào để vượt qua giai đoạn này một cách nhẹ nhàng nhất? Khi nào ốm nghén trở thành bệnh lý nguy hiểm? Hãy cùng Bác sĩ CKI Nguyễn Thị Phương Hồng đi tìm giải pháp dinh dưỡng và chế độ sinh hoạt 'chuẩn y khoa' giúp mẹ bầu ăn ngon, ngủ yên ngay trong bài viết dưới đây.

Tóm tắt nhanh: Ốm nghén và Cách xử lý

Ốm nghén (Morning Sickness) là tình trạng buồn nôn, nôn khan, mệt mỏi xảy ra ở 80% phụ nữ mang thai (chủ yếu trong 3 tháng đầu) do sự gia tăng hormone hCG và Estrogen.

7 Mẹo giảm nghén từ Bác sĩ Hồng:
  • ✅ Chia nhỏ bữa ăn: Ăn 5-6 bữa/ngày, không để bụng quá đói hoặc quá no.
  • ✅ Gừng tươi: Uống trà gừng ấm hoặc ngậm kẹo gừng để giảm buồn nôn.
  • ✅ Bánh quy mặn: Ăn vài lát bánh quy ngay khi thức dậy (trước khi bước xuống giường).
  • ✅ Uống đủ nước: Bổ sung nước lọc, nước cam, nước dừa từng ngụm nhỏ.
  • ✅ Tránh mùi kích thích: Hạn chế vào bếp, tránh mùi chiên xào, nước hoa nồng.

Chào bác sĩ! Mình tên Mai Linh năm nay 26 tuổi và đang mang bầu bé đầu tiên. Lần đầu làm mẹ nên có chút hơi bỡ ngỡ và lo lắng đặc biệt là hiện tượng ốm nghén làm mình thấy mệt mỏi khó chịu lại không thể ăn gì. Mình lo sợ cứ ốm nghén dài ngày không ăn uống được thì sẽ ảnh hưởng tới sức khỏe và sự phát triển của bé. Bác sĩ có thể tư vấn giúp mình cách chữa ốm nghén hiệu quả được không ạ? Mình xin chân thành cảm ơn!

Chào Mai Linh, cảm ơn bạn đã gửi thư về cho phòng khám của chúng tôi. Chúng tôi xin phép được trả lời vấn đề qua một số thông tin dưới đây.

Ốm nghén là gì và khi ốm nghén nên làm gì?
Ốm nghén là gì và khi ốm nghén nên làm gì?

Ốm nghén là gì?

Mai Linh thân mến! Ốm nghén là hiện tượng mà bẹ bầu nào cũng có chỉ là biểu hiện ít hay nhiều. Người nhẹ thì bị mệt mỏi, buồn ngủ, thèm ăn, đau đầu còn trường hợp nặng thì nôn ọe, nhạy cảm với mùi thức ăn, mệt lả người, ngất… Hiện tượng ốm nghén khiến các mẹ thường lo lắng do không thể ăn uống hay ăn uống kém khiến trẻ chậm phát triển và thiếu chất dinh dưỡng từ ngay ngày đầu.

Phân biệt Ốm nghén thường và Nghén bệnh lý (HG)

Đa số các trường hợp ốm nghén là sinh lý bình thường do thay đổi nội tiết tố. Tuy nhiên, khoảng 2-3% mẹ bầu mắc hội chứng Nghén nặng (Hyperemesis Gravidarum - HG) gây nguy hiểm cho cả mẹ và thai nhi. Bác sĩ Hồng hướng dẫn bạn cách nhận biết chính xác qua bảng sau:

Tiêu chí ✅ ỐM NGHÉN SINH LÝ
(An toàn - Tự hết sau 12 tuần) 		🆘 NGHÉN NẶNG (HG)
(Nguy hiểm - Cần nhập viện)
1. Tần suất nôn Buồn nôn là chính, thỉnh thoảng mới nôn. Vẫn giữ được một phần thức ăn trong dạ dày. Nôn liên tục, dữ dội (trên 5 lần/ngày). Ăn gì nôn nấy, nôn ra cả mật xanh mật vàng hoặc lẫn máu.
2. Cân nặng Cân nặng đứng yên hoặc sụt nhẹ (dưới 2kg) trong 3 tháng đầu. Sụt cân trầm trọng, giảm trên 5% trọng lượng cơ thể trong thời gian ngắn (Ví dụ: 50kg sụt còn 47kg).
3. Tình trạng mất nước Không có hoặc nhẹ. Vẫn uống được nước từng ngụm nhỏ. Mất nước nặng: Môi khô nứt nẻ, da đàn hồi kém, mắt trũng sâu, tim đập nhanh, tiểu rất ít.
4. Nước tiểu Màu vàng nhạt, lượng bình thường. Nước tiểu sẫm màu, đặc. Xét nghiệm có thể thấy Keton trong nước tiểu (do cơ thể đốt mỡ để lấy năng lượng).
5. Sức khỏe chung Cảm thấy mệt mỏi nhưng vẫn có thể đi làm và sinh hoạt hàng ngày được. Mệt lả người, chóng mặt, ngất xỉu, không thể rời khỏi giường. Rối loạn điện giải (hạ Kali, Natri máu).
6. Hướng xử lý 👉 Tự chăm sóc tại nhà theo chế độ dinh dưỡng Bác sĩ gợi ý bên dưới. 👉 ĐI CẤP CỨU NGAY để được truyền dịch và dùng thuốc chống nôn đường tĩnh mạch.
* Lưu ý: HG (Hyperemesis Gravidarum) là chứng nghén nặng hiếm gặp nhưng rất nguy hiểm, giống như tình trạng Công nương Kate Middleton từng mắc phải. Nếu không điều trị kịp thời có thể gây suy thận và ảnh hưởng đến sự phát triển não bộ của thai nhi.

Thông tin liên quan:

- Dấu hiệu mang thai sớm

- Mang thai ngoài ý muốn phải làm sao?

- Mang thai nên ăn gì?

Ốm nghén nên làm gì?

Khi bị ốm nghén nên làm gì hay ốm nghén phải làm sao? Hiện tượng ốm nghén không phải là không có cách xử lý và chữa trị. Các mẹ có thể tham khảo một số phương pháp giảm ốm nghén như các loại thực phẩm giảm ốm nghén và các cách giảm ốm nghén hiệu quả.

Bổ sung vitamin: giúp quá trình ốm nghén bị suy giảm và mất hẳn cũng như bổ sung đủ dinh dưỡng cùng vitamin cho bé đông thời cũng  giúp hệ tiêu hóa ổn định giảm thiểu các triệu chứng buồn nôn và nôn ọe. Vitamin B6 cũng là sự lựa chọn đơn giản giảm triệu chứng buồn nôn ốm nghén hiệu quả mà mẹ bầu nên tham khảo.

Gừng tươi hoặc các sản phẩm từ gừng như trà gừng, kẹo gừng, mứt gừng: trị buồn nôn và mệt mỏi ở mẹ bầu trong thời kỳ đầu mang thai hiệu quả. Với gừng tươi các mẹ cho vài lát vào nước nóng cùng mật ong để sử dụng và ngậm kẹo gừng mỗi ngày.

Chanh tươi: chỉ cần một cốc nước lọc cùng vài lát chanh tưới giúp giảm buồn nôn hiệu quả, kích thích hệ tiêu hóa cho các mẹ bầu hay ngửi vỏ chanh cũng khiến chị em cảm thấy dễ chịu hơn.

Ăn nhiều bữa: khi ốm nghén các mẹ thường cảm thấy khó chịu và không muốn ăn do sợ bị nôn ọe tuy nhiên cách để giảm triệu chứng khó chịu này chính là chia nhỏ ăn nhẹ, ăn nhiều lần để không bị đói ảnh hưởng dạ dày tránh làm nghén nặng hơn do đói.

Ăn nhẹ trước khi đi ngủ: trước khi đi ngủ các chị em nên bổ sung thực phẩm chứa nhiều protein giúp tăng cường lượng đường trong máu giúp bạn thức dậy mỗi sáng tỉnh táo hơn, khỏe khoắn hơn và đỡ nghén ngẩm hay nôn ọe.

Bổ sung thực phẩm chứa nhiều sắt: thịt bò, cá, trứng, trái cây, rau lá xanh, hoa quả giúp các chị em đỡ mệt mỏi, không bị ngất, giảm nôn ọe và khó chịu trog giai đoạn thai kỳ đầu tiên.

Uống đủ nước mỗi ngày: giúp tránh tình trạng khử nước gây ra đau đầu, buồn nôn, chuột rút, phù nề hoặc có thể là co bóp dạ con gây say thai. Chính vì vậy các mẹ bầu nên uống ít nhất là 2 lít nước mỗi ngày để chữa ốm nghén hiệu quả.

Tránh các thực phẩm: có mùi gây buồn nôn, các chất kích thích để giảm tình trnag ốm nghén và giữ cho thai nhi khỏe mạnh.

Hãm ước lá tía tô hay chế biến trong món ăn hàng ngày: giúp an thai và giảm tình trạng buồn nôn đáng kể. Các mẹ có thể kết hợp cùng với sắn dây hoặc vỏ quất giúp giảm các triệu chứng một cách nhanh chóng và hiệu quả.

Nước ép củ cải, cà chua, đu đủ chín: là sự lựa chọn tuyệt vời có tác dụng thanh nhiệt, bổ sung vitamin và giải trừ buồn nôn do ốm nghén gây ra. Bên cạnh đó các mẹ bổ sung ăn thêm một số loại hoa quả như chuối, táo, bơ, cam, dưa hấu, thanh long giúp bù nước và bổ sung vitamin hiệu quả.

Tập thể dục nhẹ nhàng: giúp lưu thông mạch máu tòa cơ thể, tăng sức đề kháng và giảm hiện tượng ốm nghén hiệu quả.

Thực đơn "Vàng": Ăn gì để cắt cơn nghén ngay lập tức?

Thay vì cố ép bản thân ăn những món bổ dưỡng nhưng nặng mùi (như cháo cá, canh móng giò), Bác sĩ Hồng khuyên mẹ nên ưu tiên 4 nhóm thực phẩm "thân thiện" dưới đây để xoa dịu dạ dày:

🥖 1. Nhóm Tinh bột khô (Dry Carbs)
  • Gợi ý: Bánh mì nướng, Bánh quy mặn (Crackers), Ngũ cốc sấy khô, Bỏng ngô (nhạt).
  • Tại sao tốt? Tinh bột khô giúp thấm hút dịch vị dư thừa và axit trong dạ dày, giảm cảm giác buồn nôn hiệu quả nhất vào buổi sáng sớm.
🍋 2. Nhóm Vị Chua & Thanh Mát
  • Gợi ý: Chanh, Cam, Bưởi, Dưa hấu ướp lạnh, Kem trái cây (Sorbet), Nước dừa.
  • Tại sao tốt? Mùi thơm của vỏ chanh giúp át mùi tanh. Đồ ăn lạnh (Cold foods) thường ít mùi hơn đồ nóng và làm dịu niêm mạc dạ dày đang bị kích ứng.
☕ 3. "Thần dược" Gừng tươi
  • Gợi ý: Trà gừng mật ong ấm, Kẹo gừng, Mứt gừng, Gà kho gừng.
  • Tại sao tốt? Gừng chứa hoạt chất Gingerol được chứng minh có khả năng ức chế trung tâm gây nôn ở não bộ và làm ấm bụng, hỗ trợ tiêu hóa cực tốt.
🥚 4. Nhóm Đạm dễ tiêu (Ít mùi)
  • Gợi ý: Trứng luộc, Sữa chua, Các loại hạt (Hạnh nhân, Óc chó), Đậu phụ, Thịt gà luộc (bỏ da).
  • Tại sao tốt? Protein giúp ổn định đường huyết, ngăn ngừa cơn nghén tái phát. Tránh xa đồ chiên xào nhiều dầu mỡ vì chúng làm dạ dày khó chịu.
💡 Mẹo nhỏ từ Bác sĩ Hồng:

"Hãy để một hộp bánh quy mặn ngay đầu giường. Buổi sáng khi vừa thức dậy, bạn đừng vội bước xuống giường ngay. Hãy nằm nghiêng, ăn 1-2 chiếc bánh quy và nghỉ ngơi 15 phút rồi mới ngồi dậy. Cách này giúp trung hòa axit dạ dày sau một đêm dài, giảm hẳn cảm giác buồn nôn buổi sáng."

Tại sao nhiều mẹ bầu bị "Nghén chiều" và "Nghén tối"?

🕒

Thuật ngữ dân gian và tiếng Anh đều gọi là "Morning Sickness" (Ốm nghén buổi sáng), nhưng đây thực sự là một "cú lừa ngoạn mục"!

Bác sĩ Hồng khẳng định: Cơn nghén có thể tấn công mẹ bầu 24/7. Thậm chí, thống kê cho thấy rất nhiều chị em gặp tình trạng "Nghén chiều" (Afternoon Sickness) hoặc "Nghén tối" dữ dội hơn cả ban ngày.

🌙 Tại sao cơn nghén thường nặng hơn vào cuối ngày?
  • Sự tích tụ mệt mỏi: Sau một ngày dài làm việc và di chuyển, cơ thể mẹ cạn kiệt năng lượng (pin yếu), khiến hệ thần kinh nhạy cảm hơn và khả năng chịu đựng của dạ dày giảm sút.
  • Trào ngược axit: Vào buổi tối, hệ tiêu hóa hoạt động chậm lại. Nếu ăn tối quá no hoặc nhiều dầu mỡ rồi nằm nghỉ ngay, axit dạ dày dễ trào ngược lên thực quản gây cảm giác buồn nôn, đắng miệng.
💡 Bí quyết "sống sót" qua buổi tối:

Hãy ăn bữa tối thật nhẹ nhàng (chia nhỏ làm 2 lần). Khi ngủ, mẹ nên kê cao gối một chút để hạn chế trào ngược. Và đặc biệt: Đừng cố làm việc nhà vào buổi tối, hãy nhờ chồng giúp đỡ để được nghỉ ngơi sớm.

Khi biện pháp tự nhiên vô hiệu: Mẹ bầu có được uống thuốc không?

Nếu bạn đã áp dụng chia nhỏ bữa ăn, dùng gừng... mà cơn nôn vẫn hành hạ khiến cơ thể kiệt sức, việc can thiệp y tế là cần thiết để bảo vệ sức khỏe cả hai mẹ con. Tuy nhiên, Bác sĩ Hồng cảnh báo: TUYỆT ĐỐI KHÔNG TỰ MUA THUỐC TẠI HIỆU THUỐC TÂY.

Dưới đây là phác đồ điều trị an toàn thường được các bác sĩ Sản khoa chỉ định (theo tháp điều trị của Hiệp hội Sản phụ khoa Hoa Kỳ - ACOG):

Ưu tiên số 1 Vitamin B6 (Pyridoxine)

Đây là lựa chọn đầu tay an toàn nhất. Vitamin B6 được chứng minh giúp giảm cảm giác buồn nôn hiệu quả mà không gây bất kỳ tác hại nào cho thai nhi.

Cấp độ 2 Thuốc kháng Histamin (Doxylamine)

Nếu B6 đơn thuần không đỡ, bác sĩ có thể kê thêm Doxylamine (một loại thuốc thường dùng trong chống dị ứng) để tăng hiệu quả ức chế cơn nôn.

Cấp cứu Truyền dịch & Điện giải

Dành cho trường hợp nghén nặng (HG) gây mất nước, sụt cân. Mẹ bầu cần nhập viện để truyền nước biển, vitamin và thuốc chống nôn trực tiếp qua đường tĩnh mạch.

⛔ LƯU Ý QUAN TRỌNG:

"Mọi loại thuốc uống vào cơ thể mẹ đều đi qua nhau thai và đến với bé. Tuyệt đối không dùng miếng dán chống say xe (Scopolamine) vì có thể gây hại cho thai. Hãy hỏi ý kiến Bác sĩ Hồng trước khi uống bất kỳ viên thuốc nào!"

Chồng nên làm gì khi vợ bị nghén?

Ốm nghén không phải là cuộc chiến đơn độc của mẹ. Bác sĩ Hồng luôn nhắn nhủ: "Sự thấu hiểu và chia sẻ của người chồng chính là liều thuốc an thai tốt hơn bất kỳ loại thuốc bổ nào". Các ông bố hãy ghi nhớ 3 "bí kíp" sau:

👨‍🍳
1. Hãy trở thành "Đầu bếp"

Mùi dầu mỡ, hành tỏi phi là "kẻ thù số 1" gây buồn nôn. Bố hãy chủ động vào bếp nấu ăn và dọn dẹp để vợ tránh xa các mùi kích thích này. Nếu vợ không ăn được cơm, đừng ép! Hãy vui vẻ đi mua món vợ thèm, dù là lúc nửa đêm.

💆‍♂️
2. Massage thư giãn

Cơn nghén rút cạn năng lượng khiến vợ mệt mỏi, đau lưng. Một chút xoa bóp vùng đầu, vai gáy hoặc ngâm chân nước ấm buổi tối sẽ giúp vợ dễ ngủ hơn và quên đi cảm giác nôn nao.

👂
3. Tuyệt đối không chê trách

Đừng bao giờ nói: "Sao em tiểu thư thế?", "Có ai nghén như em đâu?". Hormone thay đổi khiến tâm lý mẹ bầu rất nhạy cảm. Hãy kiên nhẫn lắng nghe và động viên cô ấy: "Vợ vất vả rồi, cố lên nhé!".

📢 Mẹ bầu ơi, hãy gửi ngay bài viết này cho "Bố nó" đọc để cùng chia sẻ nhé! ❤️

Trên đây là một số thông tin về vấn đề ốm nghén và cách chữa ốm nghén một cách hiệu quả, hi vọng nhưng thông tin trên sẽ giúp chị em được phần nào về quá trình mang thai đầy vất vả này.

💬 Bác sĩ Hồng giải đáp 4 thắc mắc "kinh điển" của mẹ bầu

Hỏi "Bác sĩ ơi, em nghén quá không ăn được gì, nôn suốt ngày thì con có bị suy dinh dưỡng không ạ?"

Bác sĩ Hồng trả lời: Mẹ đừng quá lo lắng! Trong 3 tháng đầu, thai nhi còn rất nhỏ (chỉ bằng hạt đậu) và chủ yếu hấp thụ dưỡng chất từ nguồn dự trữ trong cơ thể mẹ. Ngay cả khi mẹ sụt 1-2kg, bé vẫn phát triển bình thường.
👉 Điều quan trọng nhất: Mẹ cố gắng uống đủ nước và bổ sung viên sắt/axit folic để tránh dị tật thai nhi là được.

Hỏi "Có phải nghén càng nặng chứng tỏ thai càng khỏe và bám chắc không?"

Bác sĩ Hồng trả lời: Có phần đúng. Ốm nghén là dấu hiệu cho thấy nồng độ hormone thai kỳ (hCG) đang tăng cao để bảo vệ thai. Thống kê cho thấy mẹ bị nghén có tỷ lệ sảy thai thấp hơn. Tuy nhiên, không có nghĩa là không nghén thì thai yếu. Rất nhiều mẹ không nghén chút nào vẫn sinh con khỏe mạnh, đó là do cơ địa mẹ thích nghi tốt thôi.

Hỏi "Em nghe nói nghén nặng là sinh con gái, nghén nhẹ là con trai. Có đúng không bác sĩ?"

Bác sĩ Hồng trả lời: Đây chỉ là quan niệm dân gian chưa được khoa học kiểm chứng chính xác 100%. Mặc dù một số nghiên cứu chỉ ra rằng hormone khi mang thai bé gái thường cao hơn một chút, gây nghén nhiều hơn, nhưng thực tế bác sĩ gặp rất nhiều mẹ bầu nghén "lên bờ xuống ruộng" vẫn sinh quý tử. Vì vậy, đừng dùng mức độ nghén để đoán giới tính nhé!

Hỏi "Em mệt mỏi quá rồi, chính xác thì bao giờ cơn ác mộng này mới kết thúc ạ?"

Bác sĩ Hồng trả lời: Hãy kiên nhẫn thêm chút nữa! Đỉnh điểm của cơn nghén thường rơi vào tuần thứ 9. Đa số các mẹ sẽ thấy dễ chịu dần từ tuần thứ 12 và hết hẳn sau tuần thứ 14 - 16 (khi bước sang tam cá nguyệt thứ 2). Chỉ có khoảng 10% trường hợp nghén kéo dài đến lúc sinh thôi.

Bác sĩ tư vấn bệnh